Straty wojenne MOT w świetle dokumentacji ikonograficznej i archiwalnej

grafika

Fot. Madonna Brzemienna nazywana była czasami Madonną Dobrej Nadziei. Wapienna rzeźba wykonana około 1400 roku. Przed wojną eksponowana była w Ratuszu Staromiejskim. Zaginęła w czasie II wojny światowej. Na fotografii kopia wykonana przed 1939 rokiem, fot. A. Czarnecki, 1946.

 

Straty wojenne Muzeum Okręgowego w Toruniu w świetle dokumentacji ikonograficznej i archiwalnej

W czasie II wojny światowej Muzeum Okręgowe w Toruniu (ówczesne Muzeum Miejskie) utraciło wiele cennych dla historii miasta, regionu i kraju muzealiów. Ich losy pozostają nadal nieznane, część zasobów może znajdować się w magazynach niemieckich lub rosyjskich, a także w kolekcjach prywatnych. W przygotowanym przez Muzeum w 1945 roku Kwestionariuszu strat i zniszczeń w zakresie dzieł sztuki oraz zabytków kultury i przyrody wykazano 1065 obiektów, w tym ryciny, monety, medale, naczynia, skrzynki cechowe, formy piernikowe, ceramika artystyczna, szkło, ceramika prehistoryczna, elementy strojów ludowych. Wśród dzieł zaginionych są też trzy obrazy olejne z pierwotnego wyposażenia Sali Sadowej Ratusza Staromiejskiego – Sąd Salomona, Chrystus Sędzia Świata, Tablica X Przykazań (wywiezione w 1944 roku do Marburga), portret Władysława IV z hołdem Malborka, którego autorem jest Bartłomiej Strobel, Widok Torunia od strony Wisły z XVIII wieku, portrety mieszczan – m.in. Puhana, Malza i Adolfa, małżeństwa Krügerów, radcy Adolfa w wieku młodzieńczym, jedenaście tarcz herbowych, manierystyczna ława Sądu Nowego, dwa piece z XVIII wieku i obraz Hansa Jacobiego Zerwanie kry na Wiśle w Toruniu. Niestety, w latach powojennych udało się odzyskać tylko nieliczne zabytki, w tym m.in. dziewiętnaście tarcz herbowych, portrety mieszczańskie, obraz olejny P. Wieckenberga Pejzaż morski czy korzec chełmiński. Mimo upływu lat wciąż nie są znane losy toruńskich zbiorów.

Przykłady zaginionych dzieł:

 

Fot. Chrystus Sędzia Świata obraz olejny z pierwotnego wyposażenia Sali Sądowej Ratusza Staromiejskiego, 1943.

Fot. Ratusz Staromiejski w Toruniu zrujnowany pożarem w 1703 roku, widok od strony wschodniej, Fryderyk Jerzy Steiner, XVIII w.

Zbiór rysunków z widokami i zabytkami Torunia wykonany został przez toruńskiego białoskórnika  Fryderyka Jerzego Steinera w pierwszej połowie XVIII wieku. Przed wojną przechowywany był w Archiwum Miejskim. W okresie okupacji, decyzją władz niemieckich, został przekazany do Muzeum Miejskiego w celu częstszego upowszechniania. W tym też czasie rysunki zostały przefotografowane przez niemieckiego fotografia Kurta Grimma.  We wrześniu 1944 roku tzw. Album Steinera, wraz z innymi zabytkami z toruńskiego Muzeum, został wywieziony z Torunia i ślad po nim zaginał. Rysunki Steinera znamy dziś głównie dzięki fotografiom i kliszom szklanym Kurta Grimma.

Fot. Utracony przez Muzeum w czasie II wojny światowej obraz „Władysław IV i hołd Malborka” pędzla Bartłomieja Strobla z około 1640. Fotografia wykonana przed 1939 r.

 

W 2017 r. Muzeum Okręgowe w Toruniu włączyło się do programu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego z projektem Straty wojenne Muzeum Okręgowego w Toruniu świetle dokumentacji ikonograficznej Kurta Grimma. Kolejnym etapem, przewidzianym na lata 2018-2019 jest projekt Straty wojenne Muzeum Okręgowego w Toruniu w świetle dokumentacji ikonograficznej. Jednym z zadań projektu jest próba rozszerzenia i uzupełnienia listy zaginionych zabytków oraz uporządkowanie i skompletowanie całości dokumentacji związanej z tym tematem. Przeprowadzono kwerendy w kilku polskich archiwach, Instytucie Sztuki PAN oraz w Instytucie Herdera w Marburgu. Być może kolejne działania rzucą nowe światło na wojenne dzieje toruńskiej kolekcji. Dokładne zbadanie i uporządkowanie dokumentów będzie punktem wyjścia do szczegółowego opracowania strat wojennych MOT. Wyniki badań zostaną wydane w formie publikacji książkowej, której wersja elektroniczna zamieszczona będzie również na stornie internetowej Muzeum Okręgowego w Toruniu. W czerwcu 2019 roku planowana jest także konferencja naukowa, stanowiąca podsumowanie projektu.

 

Projekt dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszy Promocji Kultury