Semana Santa to w tłumaczeniu z języka hiszpańskiego Święty Tydzień, określający Wielki Tydzień poprzedzający Wielkanoc – najważniejsze święto chrześcijan. Warto przyjrzeć się, jak ten niezwykły czas celebrowany jest w jednym z krajów Ameryki Środkowej – Gwatemali, a zwłaszcza w jego dawnej stolicy Antigui.
W okresie prekolumbijskim na terenie dzisiejszej Gwatemali kwitła wysoko rozwinięta kultura Majów. Po konkwiście w XVI wieku rozpoczął się proces ewangelizacyjny, mający na celu chrystianizację rdzennej ludności. Zakonnicy z Europy przybywali na ziemie Nowego Świata, aby wznosić świątynie i klasztory misyjne oraz szerzyć doktrynę kościoła katolickiego. Współcześni Gwatemalczycy to naród etnicznie różnorodny, dumny z kultywowania rodzimej tradycji, w której przeplatają się elementy prekolumbijskiej tożsamości z głęboką katolicką religijnością.
Wielki Tydzień w Gwatemali celebrowany jest w wyjątkowy sposób. To bez wątpienia wyczerpujący, ale i mistyczny czas dla mieszkańców Antigui. Imponujące, barwne dywany układane misternie przez antiguenios na ulicach miasta, tłumne korowody uczestników procesji dźwigających na ramionach gigantyczne platformy z figurami Chrystusa i Matki Bożej, muzyka, zapach kadzidła, niezwykle podniosła atmosfera, to wszystko przyciąga każdego roku rzesze turystów z całego świata. Jednym z nich był w 2001 roku nasz toruński podróżnik Artur Anuszewski, który udostępnił swoje zdjęcia do zobrazowania tych niezwykłych uroczystości.
Obchody Semana Santa rozpoczynają się w Niedzielę Palmową, upamiętniającą wjazd Jezusa do Jerozolimy. Każdego dnia Wielkiego Tygodnia odbywają się procesje organizowane przez poszczególne bractwa katolickie (La Merced, San Francisco, Escuela de Christi). Ważną rolę pełnią również procesje dziecięce, będące miniaturową formą pochodów dorosłych. Dzieci poprzez aktywne uczestnictwo w obrzędach od najmłodszych lat chłoną rodzimą tradycję, która staje się częścią ich tożsamości.
Główna procesja składa się z ubranych na fioletowo mężczyzn (cucuruchos) niosących na ramionach bogato dekorowane kilkunastometrowe platformy (andas) z monumentalnymi figurami Chrystusa. To wielki wysiłek dla uczestników, ale każdy z nich dźwiga ciężar tej drewnianej konstrukcji z godnością. Niosący zmieniają się co pewien czas, aby odpocząć i dać możliwość wszystkim chętnym dostąpienia tego zaszczytu. Platformy kierowane są przez członków zarządu bractwa, a o ich pozycji informuje kolor szaty. To oni nadają tempo i wyznaczają kierunek marszu. Kolejną grupę kroczącą w korowodzie tworzy zespół muzyczny grający marsze, a tuż za nim pojawia się druga platforma z figurą Matki Boskiej niesiona przez kobiety. Towarzyszą jej dwie mniejsze z rzeźbą św. Jana i św. Marii Magdaleny. Procesje trwają około dwunastu godzin, a każda z nich rozpoczyna się i kończy przed kościołem. Co istotne, wszyscy mieszkańcy Antigui są zaangażowani w organizację uroczystości i nie jest to tylko wyraz kontynuacji tradycji, ale przede wszystkim istota ich życia i głębokiej wiary.
W samych uroczystościach Semana Santa najważniejszym dniem jest Wielki Piątek. Poprzedza go Wielki Czwartek z obchodami pamiątki Ostatniej Wieczerzy oraz ustanowienia Eucharystii. Tego dnia wizytuje się Najświętszy Sakrament wystawiony do adoracji w kościołach (wg tradycji należy odwiedzić co najmniej 7 takich miejsc). Uroczystości Wielkiego Piątku rozpoczynają się o północy (z czwartku na piątek) odczytaniem wyroku Piłata skazującego na śmierć Chrystusa. Około godziny 3.00 nad ranem rusza procesja pokutna upamiętniająca drogę krzyżową, ukrzyżowanie oraz śmierć Chrystusa. To kulminacyjny moment dla wszystkich uczestników Semana Santa. O 15.00 nadchodzi moment śmierci Jezusa na krzyżu. Ludzie przywdziewają czarne tuniki – symbol żałoby. Następnie figura Chrystusa opuszczana jest z krzyża i składana do grobu.
W Wielką Sobotę rusza procesja samych kobiet odzianych na czarno niosących konstrukcję z figurą Matki Bożej, mężczyźni w niej nie uczestniczą, jedynie niektórzy z nich okadzają drogę dymem z kadzidła. Święta kończy Wielkanoc (Pascua), dzień upamiętnienia zwycięstwa Chrystusa nad śmiercią i odkupienia grzechów.
Podczas Semana Santa wszyscy stają się jednością, rodziny i ich sąsiedzi, pracownicy firm, młodzież i dzieci, a nawet turyści wspólnie tworzą artystyczne dywany (alfombras). Przeplatają się w nich różnorodne motywy floralne, geometryczne, figuralne i abstrakcyjne. Najczęściej stosowanymi kolorami jest fioletowy, zielony, niebieski, czerwony, żółty i czarny. Tworzy się je z kwiatów, lokalnych roślin, ale także z owoców i warzyw. Innym rodzajem alfombras są platformy z piasku, na których z użyciem szablonów usypuje się wzory za pomocą barwnych trocin. Niektóre to prawdziwe dzieła sztuki a na ich wykonanie potrzeba wielu godzin pracy. Dywany powstają na trasie, którą kroczy procesja złożona z wielu osób, dlatego żywot ich jest niestety krótkotrwały. W jednej chwili giną pod stopami kroczącego tłumu. Mimo ulotności tej sztuki, twórcy kobierców pracują z największą starannością i wielkim zaangażowaniem. Dywany pełnią funkcję przebłagalną, a historią sięgają zarówno czasów prekolumbijskich, kiedy podobne obiekty tworzono z kwiatów i ptasich piór (boskiego kwezala, ary i kolibra), jak i odnoszą się do układaniu dywanów z piasku i kwiatów we wczesnej tradycji chrześcijańskiej.
Źródłem procesji związanych z celebracją Wielkiego Tygodnia są różne przejawy religijności katolickiej, jak i tradycje lokalnej pobożności, sięgającej okresu przedhiszpańskiego. Wiemy, że od XVI wieku organizowano publiczne procesje religijne w Antigui z udziałem mieszkańców, przedstawicieli władz miejskich i kościoła katolickiego. Na popularność takiej formy dewocji mogła wpłynąć również praktyka z wczesnego okresu kolonialnego, polegająca na sprawowaniu liturgii na powietrzu w atriach i otwartych kaplicach przed kościołami, gdzie wielkie rzesze rdzennej ludności w jednym czasie brały udział w obrzędach religijnych.
Tradycja obchodów Semana Santa w Gwatemali wciąż ewoluuje. Zmieniają się dekoracje, elementy obchodów, powiększają gabaryty platform i liczba cucuruchos. Obecnie konstrukcje są tak obszerne i ciężkie, że w dźwiganiu ich uczestniczy od 100 do 140 mężczyzn. To masowe wydarzenie religijne na również szeroki aspekt komercyjny. Kwitnie handel uliczny. Sprzedaje się różne towary: plastikowe zabawki, balony, odzież do uczestnictwa w tradycyjnych obrzędach oraz rozwija się gastronomia z tradycyjnymi potrawami. Nie bez znaczenia są też wpływy z turystyki. Szacuje się, że podczas Semana Santa Gwatemalę odwiedza około miliona cudzoziemców.
Magdalena Nierzwicka
Muzeum Okręgowe w Toruniu
Dzieł Kultur Pozaeuropejskich
Zdjęcia: Artur Anuszewski
