W grudniu 2020 roku mija 145 lat od powołania Towarzystwa Naukowego w Toruniu (TNT). To jedno z pierwszych, polskich towarzystw naukowych, postawiło sobie za cel najprzód zbieranie i przechowywanie wszelkich pamiątek i zabytków krajowych, mianowicie do przeszłości ziemi pruskiej się odnoszących. Aby móc realizować tak nakreślone zadania należało utworzyć muzeum. Do jego otwarcia doszło 20 listopada 1876 roku. Mieściło się ono w trzech wynajętych pokojach, w budynku przy ul. Łaziennej 6 w Toruniu. Już po dwóch latach działalności Muzeum TNT o kolekcji archeologicznej (Zbiory B) pisano: Muzeum nasze, lubo tak młode, posiada skarby, mianowicie w urnach, jakimi się inne Muzea, od stu lat nawet na ziemiach pruskich istniejące, poszczycić nie mogą. Natomiast ks. Kazimierz Chmielecki w swoim Przewodniku po zbiorach Towarzystwa Naukowego w Toruniu z 1909 roku opisując działy, na które podzielono zbiory zauważa: Drugi [Dział archeologii przeddziejowej] z nich najliczniej jest reprezentowany i zabytki w nim umieszczone bez wątpienia największą mają wartość i najwyższe budzą zainteresowanie u zwiedzających. Nie były to opinie formułowane na wyrost. Zabytki archeologiczne zgromadzone w Muzeum TNT prezentowany były w końcu XIX wieku na dwóch wielkich wystawach: Exposition Universelle de 1878. Sciences Anthropologiques w Paryżu oraz na Ausstellung Prähistorischer und Anthropologischer Funde Deutschlands w Berlinie w 1880 r.
Ta cenna kolekcja, została włączona do zbiorów Muzeum Miejskiego w Toruniu w 1930 roku jako depozyt. Mimo, że zarówno przed tą datą, jak i w okresie międzywojennym podejmowano próby stworzenia inwentarzy Muzeum TNT, to do naszych czasów nie zachowały się żadne ich kompletne egzemplarze.
Kilka lat temu pracownicy Działu Archeologii Muzeum Okręgowego w Toruniu podjęli działania prowadzące do stworzenia katalogu dokumentującego obecny stan kolekcji archeologicznej Muzeum TNT. Zakres prac obejmował konserwację zabytków archeologicznych i metryczek Muzeum TNT, badania proweniencyjne, kwerendę archiwaliów i weryfikację chronologii. Owocem tych prac jest wydawnictwo Kolekcja archeologiczna Muzeum Towarzystwa naukowego w Toruniu w zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu. Katalog”. Prezentujemy w nim ponad tysiąc zabytków archeologicznych datowanych od neolitu po średniowiecze. Pochodzą one z ponad 120 miejscowości zlokalizowanych głównie na terenie byłych Prus Królewskich (obecnie województwa kujawsko-pomorskie i pomorskie). Pojedyncze zabytki pochodzą z terenów województw: wielkopolskiego i warmińsko-mazurskiego, a także z Łotwy. Katalog jest bogato ilustrowany fotografiami znakomitej większości zabytków, w tym urn twarzowych będących niewątpliwie ozdobą kolekcji. Dodatkową atrakcję stanowią archiwalne metryczki Muzeum TNT pochodzące z końca XIX i początków XX wieku, które pieczołowicie odrestaurowane, są w taki sposób publikowane po raz pierwszy. Udało się nam również w dużym stopniu przyporządkować do zabytków numery inwentarzowe Muzeum TNT. Wartą zauważenia jest też grupa zabytków nosząca ślady działań konserwatorskich podejmowanych w XIX wieku, jak też gipsowe kopie narzędzi kamiennych i krzemiennych, których oryginały znajdowały się w innych kolekcjach muzealnych bądź prywatnych zbiorach.
Oprócz wersji drukowanej, która nie jest przeznaczona do sprzedaży, na stronie internetowej Muzeum Okręgowego w Toruniu (www.muzeum.torun.pl) dostępna jest wersja PDF – zapraszamy do pobierania (poniżej):
Wydaniu Katalogu towarzyszy program edukacyjny „Lokalne pradzieje”. Jest to propozycja kierowana do młodzieży szkół wszystkich szczebli oraz do społeczności lokalnych skupiających osoby w każdym wieku. Program jest bezpłatny i trwać będzie przez cały 2020 rok. Poprzez „Lokalne pradzieje” chcemy przybliżyć społecznościom lokalnym znaczenia dziedzictwa kulturowego, zarówno pradziejowego, jak i dziewiętnastowiecznego. Założyciele i pierwsi działacze Towarzystwa Naukowego w Toruniu wywodzący się z polskiego ziemiaństwa, realizowali swój patriotyzm przede wszystkim przez wysiłek materialny i intelektualny nakierowany na zachowanie polskości. Na ich przykładzie chcemy zaprezentować wzorzec lokalnego patrioty dbającego o swoją „małą ojczyznę” w perspektywie dobra ogólnego.
Nasze zaproszenie kierujemy przede wszystkim do społeczności gmin, z których pochodzą zabytki prezentowane we wspomnianym wydawnictwie. Daje to wyjątkową możliwość, aby w ramach zajęć „dotknąć” lokalnego dziedzictwa pradziejowego oraz poznać postacie historyczne związane dbałością o poszanowanie i zachowanie świadectw przeszłości. Szczególną pamiątką, która pozwoli utrwalić wiedzę wyniesioną z zajęć będzie drukowany, bezpłatny egzemplarz katalogu „Kolekcja archeologiczna Muzeum Towarzystwa Naukowego w Toruniu w zbiorach Muzeum Okręgowego w Toruniu”, który otrzyma każda szkoła czy instytucja społeczna biorąca udział w programie „Lokalne pradzieje”.
Zajęcia w ramach programu odbywać się będą we wtorki i czwartki w godzinach 12.00–14.00 począwszy od 7 stycznia i potrwają do 22 grudnia 2020 roku, w jednym z Oddziałów MOT – Muzeum Historii Torunia (Dom Eskenów), ul. Łazienna 16. Obowiązują zapisy z dwutygodniowym wyprzedzeniem. Wielkość jednej grupy może liczyć do 30 osób. Zapisów można dokonywać telefonicznie u p. Piotra Gużyńskiego – tel. 56-660-56-59 lub e-mail: p.guzynski@muzeum.torun.pl w dni robocze, w godzinach od 8.00 – 15.00. Ze względu na to, że czas realizacji programu „Lokalne pradzieje” obejmuje dwa lata szkolne, zapisy dla szkół podzieliliśmy na dwa etapy. Od stycznia do czerwca i od września do grudnia 2020 roku. Inne instytucje mogą dokonywać zapisów na cały 2020 rok.
The Archaeological Collection of the Museum of the Society of Arts and Sciences in Toruń in the Collection of the District Museum in Toruń
December 2020 will be the 145th anniversary of the foundation of the Society of Arts and Sciences in Toruń (TNT). TNT is one of the first Polish scientific societies and it was focused primarily on the task of collecting and storing local artifacts and objects historical value with regard to Prussia’s past. To be able to carry out this task, a museum had to be created. It was opened on November 20, 1876 and was located in three rented rooms in the building at 6 Łazienna Street in Toruń. After only two years of activity of the TNT Museum, the following was written about the archaeological collection (Collection B): Our museum, young as it is, possesses a treasure in the urns which other museums in Prussia cannot boast even though they have existed for as much as a hundred years.
In his 1909 “Guide to the Collections of the Society of Arts and Sciences in Toruń”, Father Kazimierz Chmielecki describes the departments among which the collection was distributed and notes the following: The second [Department of pre-archeology] is the richest of them and the artifacts placed in it are undoubtedly of the greatest value and the highest interest to visitors. These were not exaggerated opinions. Archaeological artifacts collected in the TNT Museum were presented at the end of the 19th century at two large exhibitions: Exposition Universelle de 1878. Sciences Anthropologiques in Paris and at Ausstellung Prähistorischer und Anthropologischer Funde Deutschlands in Berlin in 1880. This valuable collection was included in the collection of the City Museum of Toruń in 1930 as a deposit. Although attempts were made to create inventories of the TNT Museum both before this date and in the interwar period, no complete copies have survived to our time.
A few years ago, employees of the Department of Archeology of the District Museum in Toruń took action leading to the creation of a catalog documenting the current state of the archeological collection of the TNT Museum. The scope of work included the conservation of archaeological artifacts and TNT Museum records, provenance research, a query of archives and verification of chronology. The fruit of this labour is the publication The Archaeological Collection of the Museum of the Society of Arts and Sciences in Toruń in the Collection of the District Museum in Toruń. A Catalog. We present over a thousand archaeological artifacts dating from the Neolithic to the Middle Ages. They come from over 120 sites located mainly in the area of former Royal Prussia (currently the Kuyavian-Pomeranian and Pomeranian Voivodeships).
Individual artifacts come from the Greater Poland and Warmian-Masurian Voivodeship, as well as from Latvia. The catalog is richly illustrated with photographs of the vast majority of artifacts, including face-urns that are undoubtedly the pride of the collection. Another highlight are the archival records of the TNT Museum from the late nineteenth and early twentieth century, which have been meticulously restored and are published in this form for the first time.
In many cases, we were also able to assign inventory numbers of TNT Museum to particular items. Noteworthy is also a group of artifacts bearing traces of conservation activities undertaken in the nineteenth century, as well as plaster copies of stone and flint tools, the originals of which were in other museums’ collections or in private hands. In addition to the printed version, which is not intended for sale, we publish a free PDF version on the website of the District Museum in Toruń (www.muzeum.torun.pl) – you are welcome to download it:
This publication was co-financed by the Minister of Culture and National Heritage as part of the program Supporting museum activities 2019.
Nasze wydawnictwo zostało dofinansowane ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Wspieranie Działań Muzealnych 2019.
