„Pełno ich nigdzie. Przywracanie pamięci o polskich Żydach w przestrzeni miejskiej” to wystawa plenerowa, która od 14 września 2022 r. będzie prezentowana na dziedzińcu Ratusza Staromiejskiego. Wyjątkowej ekspozycji, ukazującej 30 murali upamiętniających przedwojenną żydowską społeczność, będzie towarzyszyć cykl wydarzeń (odbywających się w sali kinowej Ratusza Staromiejskiego), które merytorycznie dopełnią wystawę i przybliżą historię oraz kulturę polskich Żydów.
Wstęp wolny.
____________________
godz. 17:30 – „Trzeba było ratować przyjaciół. Ludzi trzeba było ratować” – Sprawiedliwi wśród Narodów Świata z dawnego woj. pomorskiego – wykład dr Kingi Czechowskiej (Delegatura IPN w Bydgoszczy)
Tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata przyznawany jest przez izraelski Instytut Jad Waszem osobom, które bezinteresownie udzielały pomocy Żydom w czasie Zagłady. Ze względu na niewielki odsetek ludności żydowskiej przed wybuchem wojny (zaledwie 2,3 proc.), tereny dawnego województwa pomorskiego znajdują się na peryferiach badań nad Zagładą, a co za tym idzie – nad zjawiskiem pomocy i ratowania Żydów. Podczas wykładu przedstawiony zostanie zarys przebiegu Holokaustu na tym obszarze, a także okoliczności, w których dochodziło do udzielania pomocy; historie pomagających i tych, którym pomocy udzielano. Uczestnicy poznają historie osób, które pomagały prześladowanym Żydom w pierwszych okupacyjnych miesiącach, by następnie ratować ich po przymusowych przesiedleniach do innych miast. Usłyszą również o tych, którzy pomagali dawnym żydowskim sąsiadom, szukającym ratunku w rodzinnych miejscowościach w kolejnych latach wojny. Mowa będzie również o Polakach pomagających żydowskich więźniom z marszów śmierci z obozu Stutthof i jego podobozów w styczniu 1945 r.
Kinga Czechowska – historyczka, pracowniczka Referatu Badań Historycznych Delegatury IPN w Bydgoszczy. Absolwentka Wydziału Nauk Historycznych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, na którym w 2021 r. uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie historii. Uczestniczka polskich i międzynarodowych konferencji naukowych, a także seminarium doktorskiego w Muzeum POLIN w ramach programu GEOP poświęconego historii i kulturze Żydów polskich. Stypendystka m.in. Fundacji z Brzezia Lanckorońskich oraz Polonia Aid Foundation Trust. Autorka licznych artykułów naukowych i popularnonaukowych. Jej zainteresowania badawcze koncentrują się wokół historii dyplomacji, historii polskich Żydów oraz historii Polski w XX w. Niebawem ukaże się jej pierwsza książka: Polska dyplomacja wobec „kwestii żydowskiej” w latach 1932–1939.
godz. 13:00 – „I tu Wisła mówiła do mnie po żydowsku” – warsztaty z odczytywania nazw miejscowości w języku jidysz – prowadzenie: dr Kinga Czechowska
Wieloetniczny i wielonarodowościowy charakter miast znajdował swój wyraz m.in. w mnogości języków, którymi posługiwali się jego mieszkańcy. W przypadku ludności żydowskiej tym językiem był jidysz, który można było usłyszeć także na Pomorzu i Kujawach. Świadectwem żydowskiej obecności na tych terenach są księgi pamięci, yizkor-bikher, które powstawały po wojnie dla upamiętnienia ofiar Zagłady i zniszczonych żydowskich miasteczek. Podczas warsztatów uczestnicy zdobędę podstawową wiedzę na temat języka jidysz i poznają jego alfabet, usłyszą o księgach pamięci z dawnego woj. pomorskiego i spróbują odczytać nazwy okolicznych miejscowości zapisane w jidysz.
godz. 13:00 – „Podróż Romana Haltera, czyli śladem życia i twórczości chodeckiego Żyda” – wykład Ewy Sobczyk
Wykład przybliży historię artysty oraz emigranta, którego los stał się równocześnie traumą i motywem przewodnim jego sztuki. Jako ocalały z Holokaustu często podkreślał polsko-żydowską tożsamość oraz etniczną różnorodność swojego rodzinnego miasta Chodcza. Wojenne przeżycia artysty doprowadziły ostatecznie do jego wyjazdu na Wyspy Brytyjskie, gdzie się osiedlił, zdobył wykształcenie i tworzył aż do śmierci. Roman Halter przywracał w swoich wspomnieniach stracony na zawsze świat, który utrwalił w autobiografii oraz onirycznych kompozycjach malarskich i witrażowych. Do jego prac należy również projekt wyposażenia szkoły rabinackiej w Londynie, a jednym z najbardziej znanych pozostaje brama-memoriał w Instytucie Jad Waszem.
Dzieła twórcy były prezentowane m.in. w Imperial War Museum, Tate Britain oraz Ben Uri Gallery w Londynie. Większość z nich odnaleźć można in situ, zdobiących takie obiekty jak The Central Synagogue, The New North Western Synagogue, Mill Hill United Synagogue w Londynie czy izraelski Beit Lochamej HaGeta’ot – Dom-Muzeum Bojowników Getta.
Ewa Sobczyk – historyczka sztuki, doktorantka Wydziału Nauk Historycznych w Toruniu oraz absolwentka hebraistyki. W swoich badaniach porusza przede wszystkim problem polskiej sztuki na emigracji, ze szczególnym uwzględnieniem twórców pochodzenia żydowskiego. Zainteresowania poświęca także tematyce zwierząt w sztuce, twórczości bio artu oraz myśli posthumanistycznej.
godz. 13:00 – „Pamięci włocławskich Żydów” – spotkanie autorskie z Mirosławą Stojak wokół jej książki, prowadzenie: dr Kinga Czechowska
(z opisu książki) Książka Pamięci włocławskich Żydów poświęcona jest ludziom, którzy byli mieszkańcami Włocławka do wybuchu II wojny światowej. Ludziom, których już nie ma, bo zostali zamordowani. Ludziom, których umiłowałam całym sercem. Oddaje im mój szacunek, hołd, pamięć. Są tu opowiadania oparte na faktach, historie niesamowite, mrożące krew w żyłach, są też zauroczenia ludźmi, krajobrazami, szczególnie Izraela. Przeczytacie Państwo wiersze – moje wzruszenia i empatyczne spojrzenie na los ludzi, którzy chcieli żyć… poczujecie mój strach przed Holokaustem, moje łzy, gdy myślę, ile ludzkość straciła.
Książka zawiera także wspominki autorstwa, nieżyjącego już niestety, Jakuba Bukowskiego, włocławskiego Żyda, który po wojnie, jako nielicznie ocalały, przeniósł się do Danii. Jest także materiał ikonograficzny – zdjęcia archiwalne i współczesne.
Tę książkę trzeba przeczytać, ponieważ jest obrazem zatrzymanym w kadrze, jest żywą relacją i historią opowiedzianą przez żyjących włocławskich Żydów, a nade wszystko jest napęczniała jak kłos dojrzałego żyta i kipi żywą jeszcze historią. Ukazuje, oprócz smutków, także małe i większe radość z życia, które zostało im drugi raz podarowane.
Mirosława Stojak – urodzona 28 stycznia 1960 r. w Elblągu. Z wykształcenia ekonomistka i informatyk, z zamiłowania – humanistka i literatka. Jej teksty były publikowane w wielu czasopisma i periodykach, m.in. w kwartalniku artystyczno-naukowym „Znaj” oraz polskojęzycznym tygodniku izraelskim „Nowiny Kurier”. Poza tym w Kurierze Okolicznościowym, w „Ypsilonie” – kwartalniku literacko-artystycznym. Mirosława Stojak jest pomysłodawczynią i autorką czwartkowych spotkań w Miejskiej Bibliotece Publicznej we Włocławku, poświęconych pamięci włocławskich Żydów. W kwietniu 2012 r. odznaczona Honorowym Medalem „Powstania w Getcie Warszawskim” w dowód uznania za kultywowanie prawdy historycznej o stosunkach polsko-żydowskich, zwłaszcza w okresie Holokaustu. Pamięci włocławskich Żydów to jej siódma książka.
____________________
godz. 13.00 – „Lubicz Górny jako sztetl – o poszukiwaniu śladów” – wykład dr Karoliny Farmulskiej-Ciesielskiej
Wystąpienie będzie dotyczyć losów społeczności żydowskiej w Lubiczu Górnym. Jaki wpływ mieli Żydzi na rozwój Lubicza? Czym się zajmowali i jak żyli? Jakie były ich tragiczne losy w czasie Zagłady? Ponadto autorka przybliży proces poszukiwania informacji, trudności i niespodziewane odkrycia, które stały się jej udziałem w czasie pracy nad książką Sztetl Lubicz (wydaną w 2019 r.), a także później. Historia Żydów w Lubiczu została brutalnie zakończona w czasie Zagłady, w latach II wojny światowej. Jednak opowieść o tej społeczności – niegdyś barwnej i pełnej życia – nie domknęła się jeszcze. Wciąż pojawiają się wątki zasługujące na refleksję. Kilka z nich zostanie przy tej okazji zasygnalizowanych.
Karolina Famulska-Ciesielska – urodzona w 1977 r. w Toruniu, polonistka. W 2008 r. obroniła na UMK doktorat poświęcony problematyce tożsamości w literaturze tworzonej w języku polskim w Izraelu. Autorka książek Polacy, Żydzi, Izraelczycy. Tożsamość w literaturze polskiej w Izraelu, Literatura polska w Izraelu. Leksykon (wspólnie ze Sławomirem J. Żurkiem), Sztetl Lubicz oraz licznych artykułów, głównie poświęconych literaturze polsko-żydowskiej. Od kilkunastu lat mieszka na Lubelszczyźnie. Pracuje jako redaktorka w wydawnictwie medycznym.
Więcej o wystawie „Pełno ich nigdzie. Przywracanie pamięci o polskich Żydach w przestrzeni miejskiej” TUTAJ.
____________________
Wystawa „Pełno ich nigdzie..” powstała w 2017 roku dzięki współpracy Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN w Warszawie z Norweskim Centrum Studiów nad Holocaustem i Mniejszościami w Oslo. Projekt jest finansowany przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszu EOG oraz przez budżet krajowy.
„Pełno ich nigdzie. Przywracanie pamięci o polskich Żydach w przestrzeni miejskiej”
Dziedziniec Ratusza Staromiejskiego
Wernisaż: 14 września 2022 r. o godz. 17.00
Wystawa czynna: 14 września – 9 października
Kuratorki wystawy: Zofia Bojańczyk, Kinga Lewandowska-Doleszczak
Projekt wystawy: Magdalena Burdzyńska / Podpunkt
____________________
