Przypadająca w 2015 roku 140. rocznica założenia Towarzystwa Naukowego w Toruniu stała się przyczyną do identyfikacji i opracowania zbiorów muzealnych tej instytucji, znajdujących się obecnie w Muzeum Okręgowym w Toruniu i Książnicy Kopernikańskiej. Oprócz opracowania zbiorów, projekt obejmował także ich publikację i ekspozycję najcenniejszych zabytków.
Podstawowym celem powstałego w 1875 r. Towarzystwa Naukowego w Toruniu była obrona nauki i kultury polskiej przed germanizacją oraz prowadzenie i popieranie badań dotyczących Pomorza Gdańskiego i ziem historycznie z nim związanych. Oprócz prac badawczych i działalności popularyzatorskiej Towarzystwo koncentrowało się także na wydawaniu prac naukowych oraz gromadzeniu zbiorów, również bibliotecznych. Początkowo zbierano głównie zabytki archeologiczne, jednak z czasem kolekcja zaczęła powiększać się o pamiątki historyczne, okazy przyrodnicze oraz dzieła sztuki. Obiekty pozyskiwano poprzez dary, depozyty, rzadziej zakupy. Pierwsze Muzeum Towarzystwa powstało w 1876 r. i stało się protoplastą późniejszego Muzeum Miejskiego, a obecnie Muzeum Okręgowego w Toruniu. W 1877 r. znakomity archeolog Godfryd Ossowski sporządził odręcznie pierwszy inwentarz zbiorów Muzeum TNT, a w 1909 r. ukazał się drukiem, jedyny jak dotąd, katalog zbiorów TNT opracowany przez ks. Kazimierza Chmieleckiego. O wartości zbiorów Towarzystwa świadczą dwie międzynarodowe wystawy, na których pokazano jego zabytki. Pierwsza ekspozycja miała miejsce w Paryżu w 1878 r., a w 1880 r. zabytki ze zbiorów TNT zaprezentowano w Berlinie. Z czasem, nieustająco powiększająca się ilość zabytków zaczęła ciążyć Towarzystwu. W 1923 r. w gmachu TNT otwarto Książnicę Miejską im. Kopernika. Natomiast w 1930 r., do Muzeum Miejskiego oddano kolekcje stricte muzealne. Rok później uzupełniono je o spadek Walerego C. Amrogowicza, obejmujący głównie numizmaty, ale nie tylko. Po II wojnie światowej zbiory archiwalne i akta Towarzystwa trafiły do Archiwum Państwowego w Toruniu jako depozyt. Niestety, podczas wojny zaginęły wszystkie inwentarze muzealne oraz dokumentacja potwierdzająca, ile i jakie zabytki zostały przekazane z Towarzystwa do Muzeum. W 1945 r. pracownicy Muzeum częściowo odtworzyli inwentarze – z pamięci (!), dzięki czemu wiadomo, że liczba przechowywanych w Muzeum zabytków TNT wynosiła prawdopodobnie ok. 4 tysięcy sztuk. W 2015 r. pracownicy Muzeum Okręgowego w Toruniu (przy współpracy z Archiwum Państwowym w Toruniu i Książnicą Kopernikańską) podjęli się zadania przebadania zarówno całej zachowanej (XIX – wiecznej oraz z okresu dwudziestolecia międzywojennego) korespondencji darczyńców – osób prywatnych i instytucji, zachowanej dokumentacji Towarzystwa (kilkadziesiąt teczek, setki rękopisów, druków itd.) a także obiektów przypisywanych Towarzystwu. Tylko niektóre zabytki posiadały oznakowanie nadane przez Towarzystwo, zatem stosowano metody porównawcze, wykorzystując niekiedy bardzo lakoniczne opisy zawarte m.in. w korespondencji darczyńców z Towarzystwem lub z regionalnej… prasy. Badania objęły też takie zagadnienia jak: sposoby finansowania zakupu zabytków, zasięg terytorialny wyznaczony przez działalność członków Towarzystwa i jego darczyńców oraz ich status społeczny. Potwierdzono lub zweryfikowano większą część zbiorów TNT.
Logo Towarzystwa Naukowego w Toruniu
Efektem badań jest publikacja – Nauka. Sztuka. Edukacja. 140 lat działalności Towarzystwa Naukowego w Toruniu, będąca wspólnym dziełem Towarzystwa Naukowego w Toruniu i Muzeum Okręgowego w Toruniu. Ukoronowaniem zarówno rocznicy powstania Towarzystwa jak i zakończenia prac badawczych była ekspozycja prezentowana w Ratuszu Staromiejskim w Toruniu, na której pokazano blisko 200 najcenniejszych zabytków Towarzystwa.
Projekt wyróżniony w prestiżowym konkursie na Muzealne Wydarzenie Roku Sybilla 2016 w kategorii „Projekt Naukowo – Badawczy”
Projekt finansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
