Muzeum Okręgowe w Toruniu (MOT) posiada bardzo liczną kolekcję zabytków archeologicznych. Wśród niej znajdują się przeróżne wyroby, zespoły i inwentarze datowane od epoki kamienia aż do czasów współczesnych. Zabytki te pochodzą z badań wykopaliskowych, ratowniczych i powierzchniowych lub są znaleziskami przypadkowymi. W zbiorach Działu Archeologii MOT są i takie przedmioty, które są darami od osób prywatnych. Jednym z takich darów są wyroby krzemienne pochodzące z miejscowości Równe na Ukrainie.
Zabytki te zostały przekazane do Muzeum przez Pana Mikołaja Karpow-Lipskiego w 1949 roku. W księdze inwentarzowej Muzeum jak i archiwum nie ma żadnych informacji na temat dokładnej lokalizacji i sposobu ich pozyskania. Jak przypuszczamy, zabytki te mogły zostać zebrane przez darczyńcę, podczas wędrówek w Równem i najbliższej okolicy.
Przekazany zbiór liczy 24 wyroby krzemienne, które na podstawie klasyfikacji typologicznej i porównawczej wstępnie umiejscowiono w przedziale chronologicznych od późnego neolitu do epoki brązu. Za formy bifacjalne (posiadające retusz dwustronny) uznano 14 wyrobów krzemiennych: cztery siekiery (w tym półwytwór), pięć fragmentów narzędzi (w tym także fragmenty prawdopodobnie ostrzy i trzonków), dwa noże sierpowate, półwytwór narzędzia (prawdopodobnie ostrza?) oraz dwa bliżej nieokreślone wyroby. Pozostałe wytwory to przede wszystkim odpady, rdzeń, odłupki i wióry.
Krzemienny nóż sierpowaty. Równe (Ukraina); fot. Krzysztof Deczyński, zbiory DA MOT
Na podstawie wstępnej makroskopowej analizy materiałów wydaje się, iż wyroby te mogły zostać zebrane z jednego miejsca. Odznaczają się one podobną techniką i stylistyką wykonania, a ich ogólny stan zachowania jest dobry. Zostały wykonane z jednolitego surowca krzemiennego, dobrej jakości – krzemienia wołyńskiego, który jest obecny m.in. na terenach zachodniej Ukrainy, północno-zachodniej części płyty wołyńskiej i Polesia Wołyńskiego (Taras 1997).
W literaturze przedmiotu narzędzia takie jak ostrza i noże występują pod różną nazwą. Ostrza bifacjalne dzielą się na kilka typów i podtypów i nazywane są sztyletami, kindżałami, dzirytami, grotami, ostrzami włóczni i dzid a także płoszczami (Libera 2001). Wykonywane były z płaskich lub pokawałkowanych naturalnych konkrecji, wiórów i odłupków. Ich płaszczyzny obrabiane są dwustronnym płaskim regularnym retuszem powierzchniowym. Podobnie noże bifacjalne noszą różną nazwę. Nazywane są sierpami, pikami sierpowatymi i nożami sierpowatymi (Libera 2001). Powstawały z płaskich konkrecji masywnych wiórów lub odłupków. Ich płaszczyzny formowano płaskim, regularnym łuskaniem powierzchniowym, dodatkowo wyrównanym przy krawędziach, niekiedy z zastosowaniem retuszu zębatego.
Siekiera krzemienna. Równe (Ukraina); fot. Krzysztof Deczyński, zbiory DA MOT
Wybrane wyroby krzemienne z miejscowości Równe (Ukraina) ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu były prezentowane podczas XI Warsztatów Krzemieniarskich SKAM (11th SKAM Lithic Workshop. The multifaceted biface – Bifacial technology in Prehistory) w 2014 roku w Miscolc, Hungary. Więcej informacji na ich temat można poczytać pod linkiem http://www.litikum.h/journal/litikum201503a0011bielinska.pdf
Beata Bielińska-Majewska
Dział Archeologii
Muzeum Okręgowe w Toruniu
Źródła (wybór):
Libera J., Krzemienne formy bifacjalne na terenach Polski i zachodniej Ukrainy (od środkowego neolitu do wczesnej epoki żelaza), Lublin 2001.
Taras H., Krzemieniarstwo kultury trzcinieckiej na wyżynach Wschodniowielkopolskiej i Zachodniowołyńskiej oraz na zachodnim Podlasiu, w: Z badań nad krzemieniarstwem epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, red. J. Lech i D. Piotrkowska, s. 163-183, Warszawa 1997.
