Jedna z niewielu dat dziennych, które pojawiają się przy imieniu Mieszka I, to 25 dzień maja 992 roku. Wtedy to, pierwszy historycznie poświadczony władca Polski, który stworzył podstawy państwowości jednocząc sąsiadujące plemiona, dokonał żywota, a władza przeszła w ręce jego syna – Bolesława Chrobrego.
Wiadomości o księciu Polan pochodzą z kronik niemieckich współczesnych Mieszkowi (Widukinda i Thietmara), z relacji żydowskiego kupca i podróżnika Ibrahima ibn Jakuba, żyjącego w X w. oraz z późniejszych kronik polskich: Galla Anonima i Wincentego Kadłubka. Jednak szczupłość zapisów na temat rządów Mieszka I w źródłach historycznych, częste niedopowiedzenia i wykluczające się wypowiedzi powodują, że badacz niejednokrotnie porusza się w sferze domysłów, a niektóre kwestie do dziś pozostają nierozwiązane.
Mieszko I był księciem Polan, który około 960 r. przejął władzę po swoim ojcu Siemomyśle i sprawował ją na terenach obejmujących okolice Gniezna, Poznania, Ostrowa Lednickiego i Giecza. Gall Anonim przytacza legendę z czasów dzieciństwa władcy. Gdy Mieszko kończył siedem lat, w dniu urodzin dokonano tradycyjnych postrzyżyn. Niewidomy od urodzenia książę cudownie odzyskał wzrok, co odczytano, jako pomyślną wróżbę i zapowiedź przyjęcia w przyszłości chrześcijaństwa przez Polskę, czyli nowego „otwarcia oczu” na świat.
Najprawdopodobniej krótko po przejęciu władzy Mieszko I włączył do swoich ziem Kujawy, Mazowsze i Pomorze Wschodnie. Ta ekspansja księcia w kierunku Pomorza doprowadziła do konfliktów z ludami Wieletów i margrabiami niemieckimi. Mieszko I dwukrotnie został pokonany przez Wieletów i Wichmana – grafa niemieckiego spiskującego z barbarzyńskimi plemionami, ale już w 967 r. triumfował z pomocą czeską nad wrogami. Natomiast u kronikarzy niemieckich w zapiskach dotyczących tego okresu pojawiają się informacje o Mieszku, jako „przyjacielu cesarza”, który miał mu płacić trybut „aż do rzeki Warty”. Ten układ z cesarzem niemieckim można uznać za manewr polityczny wytrawnego, przewidującego polityka, który wiedział jakie sojusze będą korzystne dla niego i Polski.
W 965 r. Mieszko I podjął ważną decyzję polityczną, która miała zaważyć na losach jego państwa. Zawarł układ z władcą Czech – Bolesławem I Srogim, pojął jego córkę Dobrawę (Dąbrówkę) za żonę. W 966 r., najprawdopodobniej 14 kwietnia, w Wielką Sobotę, książę przyjął za pośrednictwem czeskim chrzest, a wraz z nim jego poddani. W ten sposób Mieszko wprowadził Polskę w zasięg chrześcijańskiej wspólnoty Europy Zachodniej. To zapoczątkowało rozwój organizacji kościelnej na terenie państwa – budowę kościołów i klasztorów, sprowadzenie zakonników. Dzięki temu zaczęło rozwijać się piśmiennictwo i nauka. Bardzo szybko, bo już w 968 r. utworzone zostało w Poznaniu pierwsze biskupstwo na czele którego stanął Jordan. W żadnym ze źródeł nie ma informacji odnośnie miejsca, w którym miał się dokonać akt chrztu Mieszka. W grę mogą wchodzić dwa miasta poza granicami Polski: Praga lub Ratyzbona (jako biskupstwo zwierzchnie nad Pragą), lub miejsca w Polsce – Poznań, Gniezno, Ostrów Lednicki.
W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych X w. książę Mieszko umiejętnie prowadził politykę, elastycznie dostosowując się do sytuacji w Europie. W 972 r. margrabia Marchii Wschodniej Hodon zaatakował ziemię Polan. Była to najprawdopodobniej samowolna decyzja Hodona podjęta bez porozumienia z cesarzem. Chodziło o zahamowanie ekspansji Mieszka. Hodon został pokonany, a rozjemcą został sam cesarz Otton I, który wstawił się za margrabią. Aby utrzymać poprawne relacje z cesarstwem Mieszko I musiał wysłać na dwór Ottona I swojego kilkuletniego syna Bolesława, jako zakładnika. Ta sytuacja ochłodziła stosunki polsko-niemieckie, które uległy poprawie po poślubieniu ok. 880 r. przez owdowiałego Mieszka I Ody – córki margrabiego Teodoryka. Kilka lat później książę wysłał młodemu Ottonowi III – następcy tronu cesarskiego – niezwykle oryginalny i kosztowny prezent – wielbłąda.
Ok. 990 r. książę Mieszko I włączył do swojego państwa Śląsk i Małopolskę, które odbite zostały z rąk czeskich. Najprawdopodobniej książę podporządkował sobie także plemię Lędzian i ich tereny (Podkarpacie). Zestawienie ziem należących do księcia Mieszka I znajduje się w odpisach regestu (streszczenia) dokumentu „Dagome iudex”, datowanego na ok. 990/991 r. W dokumencie tym książę, jego żona Oda oraz synowie – Mieszko i Lambert oddają w opiekę papieżowi swoje państwo, podając jego granice. W „Dagome iudex” nie została wymieniona Małopolska, możliwe więc, że została przekazana pierwszemu synowi Mieszka – Bolesławowi, aby zaspokoić jego władcze dążenia i zabezpieczyć Odę z synami przed atakami, po śmierci księcia.
Mieszko I zmarł 25 maja 992 r., śmierć była spokojna, z przyczyn naturalnych. Książę zostawił ukształtowane państwo wielkości około 250 tys. kilometrów kwadratowych, liczące około miliona mieszkańców. Na zawsze zapisał się na kartach historii jako twórca Państwa Polskiego.
Magda Polanowska
Dział Edukacji
Muzeum Okręgowe w Toruniu
