W zbiorach sztuki Dalekiego Wschodu Muzeum Okręgowego w Toruniu znajduje się japońska czarka, która wyróżnia się na tle innych tego typu współczesnych obiektów w naszej kolekcji. Od 1690 roku zaczęto produkować ceramikę obori soma-yaki, na terenie Obori Namie w dystrykcie Futaba, w prefekturze Fukushima.
Jej historia rozpoczyna się w erze Genroku (ponad 300 lat temu), kiedy Kyukan Hangai z Nakamura-han nakazał wytwarzanie ceramicznych naczyń codziennego użytku. W 1697 powstał urząd publiczny, by chronić produkcję ceramiki, zapewniając fundusze i surowce. Dzięki temu produkcja ceramiki stała się popularną dodatkową pracą dla rolników w ośmiu wioskach w pobliżu Somy. W ostatnich latach okresu Edo pracowało tutaj ponad 100 garncarzy.
Takisaburo Hangai w 1830 rozpoczął badania nad malowaniem ceramiki i od tego czasu zaczął pojawiać na naczyniach ten typ dekoracji. W nawiązaniu do herbu rodzinnego feudalnego pana Somy, przedstawiającego biegające konie, powstał dekoracyjny motyw, który jednocześnie był znakiem pomyślności. W 1863 roku zaczęto tworzyć na szkliwie naczyń obori soma-yaki krakelury, czyli ozdobne pęknięcia. Powstawały one dzięki różnicom kurczliwości poszczególnych materiałów.
Za radą Matsugoro Miyauchi, hurtownika z Tokio, w 1883 dekorację zaczęto malować złotem. W 1899 Kumajiro Sakamoto wymyślił dwuwarstwowe naczynia. Dzięki temu, gdy jest zimno, naczynia utrzymują temperaturę naparu jednocześnie nie parząc dłoni. W epoce Meiji skończyło się wsparcie organizacyjne publicznego urzędu, więc garncarze połączyli siły, aby przetrwać konkurencję z innymi ośrodkami produkcyjnymi ceramiki. Dzięki temu obori soma-yaki ma wyróżniające ją cechy: krakelury, naczynia o podwójnych ściankach i malowane złotem konie w biegu. Naczynia te zyskały renomę nie tylko w Japonii, lecz także w Stanach Zjednoczonych jako „Double Cup”.
W 1978 Ministerstwo Handlu Międzynarodowego i Przemysłu przyznało obori soma-yaki tytuł Skarbu Japonii jako tradycyjnemu rzemiosłu. 11 marca 2011 nastąpiło wielkie trzęsienie ziemi we wschodniej Japonii, które spustoszyło okolice Fukushima. Garncarze z Namiemachi zostali zmuszeni do przeprowadzki. Na terenie Namie powstało 10 manufaktur, które starają się kultywować tradycję obori soma-yaki. Produkcję naczynia zaczyna się od uformowania go na kole garncarskim.
W częściowo wysuszonym naczyniu wycina się charakterystyczny dla obori soma-yaki kwiatowy ażur hananuki oraz maluje na nim glinką lub wyciska wzory. Gdy naczynie jest już suche umieszcza się je w piecu i wypala w temperaturze od 900 do 950 stopni Celsjusza. Po wypaleniu na naczyniach malowane są biegnące konie hashirigoma, krajobrazy górskie i rzeczne. Następnie naczynia przez zanurzenie pokrywane są glazurą i wypalane ponownie w temperaturze od 1250 do 1300 stopni Celsjusza.
W celu wyraźniejszego uwidocznienia krakelury w powierzchnię naczynia wciera się tusz, a następnie poleruje szmatką, usuwając nadmiar barwnika. Czarka do herbaty typu obori soma-yaki trafiła do Muzeum Okręgowego w Toruniu jako dar kolekcjonera z USA, gdzie pojawiła się z pewnością na fali popularności tych produktów w latach 50. XX w.
Katarzyna Paczuska
Kustosz Zbiorów Sztuki Dalekiego Wschodu
