W badaniach cmentarzysk z okresu wczesnej epoki żelaza było zaangażowanych kilka pokoleń archeologów. Zabytki, które można zobaczyć na wystawie „Między Słupią a Wierzycą”, są efektami ich odkryć.
U zarania wczesnej epoki żelaza ludzie na Pomorzu porzucili łużyckie cmentarzyska kurhanowe na rzecz dużych cmentarzysk ciałopalnych. Nekropolie takie powiązane są z wprowadzonym w 1929 roku przez niemieckiego archeologa Ernsta Petersena określeniem „faza wielkowiejska”, która stanowiła najstarszą fazę rozwojową kultury popmorskiej. W tym czasie pojawiły się tajemnicze popielnice grobowe zdobione ornamentem parzystych „oczek”. Niektórzy badacze uważają, że stąd wzięły się późniejsze popielnice twarzowe.
Na ziemiach Pomorza Wschodniego kultura pomorska dominowała przez ponad 250 lat: od końca VII do IV w. p.n.e. Opanowała również Wielkopolskę, część Polski środkowej, dochodząc aż do Śląska i Małopolski. Historyk Paweł Jasienica w książce „Polska Piastów” pisał o tajemniczym ludzie, który używa popielnic twarzowych i przypisywał mu zasługę pierwszego zjednoczenia ziem polskich.
Cmentarzyska kultury pomorskiej lokowane były najczęściej na niewielkich piaszczystych wyniesieniach. Obejmowały po kilka kamiennych grobów – zbudowanych z kamiennych płyt – które stopniowo wypełniano popielnicami.
Popielnice twarzowe znajdowane w grobach były wymodelowane różnie, w zależności od egzemplarza. Niektórzy badacze snuli teorię, że popielnice przedstawiają bóstwa śmierci. Jednak inni zwracali uwagę, że wizerunki są niepowtarzalne. Może więc tworzono je z intencją oddania indywidualnych rysów zmarłego?
Na wystawie zaprezentowane będą zabytki pochodzące głównie ze zbiorów Muzeum Archeologiczne w Gdańsku, uzupełnione o przedmioty ze zbiorów Muzeum Okręgowego w Toruniu. Zaprezentowane zostanie ponad 70 bogato zdobionych popielnic, w tym głównie twarzowych i oczkowatych oraz elementy wyposażenia (szpile, kolczyki, bransolety, przęśliki, szczypczyki itp.) wykonane z brązu, żelaza, kości, szkła i gliny.
Między Słupią a Wierzycą – cmentarzyska z wczesnej epoki żelaza
Ratusz Staromiejski
Wystawa czynna: 14 stycznia – 24 kwietnia 2022
Kurator: Piotr Fudziński
Wystawa Muzeum Archeologicznego w Gdańsku
fot. Marcin Fedoruk MAG
