Przechadzając się ulicami średniowiecznej Starówki zastanawiamy się czasem, kto mógł mieszkać tu w czasach, gdy powstawała. Na działkach będących własnością obywateli miasta budowano okazałe domy, jak i budy – czyli budynki bez podwórka z tyłu, w których najczęściej warsztat mieli rzemieślnicy. Choć dzieli nas od tych torunian nawet 700 lat, nie są oni egzotycznymi postaciami, które nie miały z nami nic wspólnego. Mało tego, o niektórych mieszkańcach wiemy dosyć sporo. Z informacji tych wynika, że tak jak my mieli oni swoje troski, interesy i nadzieje. Kochali, marzyli i cierpieli. O tym opowiada prezentowana w Domu Mikołaja Kopernika wystawa czasowa pt. „Ład i zgiełk. Średniowieczne życie na ulicy św. Anny”
Jedną z ciekawszych mieszkanek miasta była Dorota Armknecht (Armknechtynne), żyjąca w latach ok.1400 – 1465. Imię Dorota było wówczas jednym z najpopularniejszych żeńskich mian, o czym świadczy 627 zachowanych imion kobiecych z lat 1368 – 1428. Wśród nich poza Dorotami (40) były: Katarzyna (178), Barbara (84), Elżbieta (71), Anna (48), Agnieszka (22), Zofia (10) oraz Gertruda (10). Ojcem Doroty był Marcin Bemesche (Behme), uczestnik wyprawy na Gotlandię (1398 – 1400) i kupiec. Ponadto miała ona brata Bertrama i 2 siostry – nieznaną z imienia żonę Pawła Freytaga (Frytaga) i matkę Liboriusza oraz Weronikę (Frone) Polynne. Była osobą zamożną, a jedno ze źródeł określa ją jako „szalenie bogatą wdowę po kupcu”. Mężem Armknecht był kupiec Marcin, zaś syn Jan był bakałarzem sztuk i klerykiem. Co i ile odziedziczyła po mężu, nie wiadomo. Informacje źródłowe o Dorocie tyczą się głównie spraw majątkowych i działalności charytatywnej. W 1420 r. w wyniku podziału spuścizny po matce otrzymała od ojca 90, a brat 70 grzywien, zabezpieczonych na domu w Rynku Starego Miasta (obecnie Rynek Staromiejski 19), w którym ojciec mieszkał. We wrześniu 1439 roku wraz z synem Janem sporządzili w formie instrumentu notarialnego zapis testamentowy, fundując wikarię NMP w kościele parafialnym i przeznaczając na ten cel wspólny dom w Rynku. W sierpniu 1444 Armknecht przekazała Radzie znaczną sumę pieniędzy na założenie przytułku dla wdów. Rada, jako zarządca przyszłego zakładu dobroczynnego, nazywanego Domem Wdów, kupiła na ten cel dom przy ulicy św. Anny (obecnie ul. Kopernika 11), zastrzegając, iż służyć ma po wieczne czasy wyłącznie wdowom. W 1452 roku dokonała kolejnego zapisu dla Domu, przeznaczając na poprawę pobożności oraz roboty budowlane wszystkie swoje ruchomości i własności z wyjątkiem czynszów, rent i wierzytelności zastrzeżonych w testamencie. W maju 1453 pożyczyła Jakuszowi z Browiny 24 grzywny dobrej monety, zyskując 2 grzywny rocznego czynszu, który po jej śmierci również otrzymywał Dom Wdów. Dorota mieszkała w domu rodzinnym przy Rynku Starego Miasta, a w ostatnich latach życia w Domu Wdów właśnie, gdzie też zmarła 27 czerwca 1465. Pochowano ją w kościele św. Jana, jako osobę zasłużoną.
Szanowanym i zapewne znanym szeroko mieszkańcem miasta był również Hans Gotland młodszy (Hannus), mistrz budowlany urodzony w Toruniu przypuszczalnie ok. 1380. Pochodził, sądząc z nazwiska prawdopodobnie z wyspy Gotlandia. Toruńskie przekazy źródłowe odnotowały, iż w 1392 roku był starszym cechu murarskiego w Toruniu. Brak jest wiadomości o nauce przezeń zawodu, jaki i o pierwszych latach jego pracy. Sądzić można, że początkowo pracował z ojcem i pod jego kierownictwem, a po jego śmierci u mistrzów Andrzeja – budowniczego Ratusza Staromiejskiego i kaplic południowych przy kościele św. św. Janów, a potem mistrza Jakuba. Przyjmuje się, że jego pierwszą samodzielną budową była zakrystia przy położonym za murami miasta kościele św. Wawrzyńca w 1427 roku. W latach 1427 – 1433 prowadził prace przy budowie dwóch wyższych kondygnacji wieży kościoła św. św. Janów, doprowadzając do 2/3 wysokości zakładanej budowli. W 1433 otrzymał wypłacone w paru ratach wynagrodzenie 110 grz. i 20 szk. W 1432 roku w przerwie budowy wieży, przez 14 miesięcy prowadził prace przy budowie murów miejskich z okazałą Bramą Mostową, zwaną pierwotnie Bramą Promową. Pracował z mistrzem Mikołajem przy wzmacnianiu i podmurowywaniu filarów mostu na Wiśle, ponadto przy łaźni miejskiej i naprawie ław rzeźnickich. W 1437 – 1445 wybudował kaplice i sklepienie w kościele franciszkanów. Zamieszkiwał dom przy ul. Starotoruńskiej 230, czyli na rogu dzisiejszych Piekar i Kopernika. Zmarł w 1445 roku.
Mieszkańców Starego Miasta, także kwartału miejskiego z ulicą św. Anny (od lokacji do 1454 roku) można zidentyfikować na podstawie zachowanych źródeł pisanych, głównie podatkowych. Księga szosu Starego Miasta Torunia i przedmieść z 1394 roku to zapis poboru podatku od majątku (4 denary od grzywny) i od rodziny (w wysokości pół wiadrunka). Najważniejszą informacją jest oczywiście ta, iż spisywano podatników w miejscu zamieszkania.
Zawody mieszczan określają wykazy mistrzów cechowych z 1401 – 1402 roku. Zapiski potwierdzają znaczne rozdrobnienie własnościowe nieruchomości. Okazuje się, że w jednej kamienicy mieszkać mogło od kilku do kilkunastu podatników. Często zdarzało się, że jeden budynek zajmowało wielu wykonawców jednej profesji. Stąd zachowane do dziś nazwy niektórych ulic wskazujące na główną grupę zawodową tutaj zamieszkującą np.: Piekary czy Szewska. Uzupełnienie do źródła stanowią cztery spisy mieszczan zalegających z podatkiem z lat 1396 – 1398.
Istotnym informacyjnie jest wykaz mieszczan zobowiązanych do udziału w wyprawach krzyżackich na Gotlandię w latach 1398 – 1408 i wykaz właścicieli domów kupieckich w Starym Mieście Toruniu, zobowiązanych do służby wojskowej z około 1401 roku. W pierwszym znaleźć można zapisy o wspólnym finansowaniu przez zamożnych mieszkańców tej samej kamienicy jednego zbrojnego i jednego konia. Co ciekawe zachowano tu porządek topograficzny.
W 1428 roku spisano wykaz właścicieli domów w Starym Mieście, pomijając zamieszkujących tam lokatorów, zobowiązanych do świadczeń wobec miasta np.: na rzecz budowy czy utrzymania dróg, mostów albo urządzeń wodnych. Spis z 1435 roku objął także lokatorów.
Porównanie źródeł z wykazami obciążeń i podatkowymi, a także zapisy z ksiąg ławniczych pozwalają odtworzyć w dość prawdopodobnym kształcie socjotopografię ulic: św. Anny, Starotoruńskiej, Piekary, Koziej, Różanej, św. Ducha, Kurzej/Kokoszej, Żeglarskiej, przy kościele św. św. Janów, Panieńskiej i Rabiańskiej.
Na wystawie uzupełnienie do zapisków stanowią znaleziska archeologiczne z parcel, pokazujące kulturę materialną mieszczan toruńskich w średniowieczu, ale także przedmioty osobiste ich dnia codziennego.
Bibliografia:
Serdecznie zapraszamy na wystawę do 12 września 2021
kuratorka Alicja Marika Lubowicka
Dom Mikołaja Kopernika
