„Choć poganin – ochrzcił Litwę, choć nie wojownik – odniósł największe zwycięstwo pod Grunwaldem, choć analfabeta – założył Uniwersytet Jagielloński, choć starzec przeszło 70-letni – założył dynastię.” Tak o królu polskim – Władysławie II Jagielle, napisał historyk, przedwojenny profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie – Wacław Sobieski. Dzisiejszy stan wiedzy na temat Jagiełły, zmienia nieco obraz władcy przedstawiony przez profesora Sobieskiego, choć nadal uderza trafność i dowcip wypowiedzi naukowca.
W obecnym roku, 4 marca, mija dokładnie 635 lat od momentu, kiedy pochodzący z Litwy pogański książę został koronowany na króla Polski. Stało się to w 1386 r., w katedrze na Wawelu, a tego doniosłego aktu dokonał arcybiskup gnieźnieński Bodzanta. Jeszcze w lutym Jagiełło został ochrzczony, otrzymał imię Władysław i poślubił Jadwigę (córkę Ludwika Węgierskiego), która już dwa lata wcześniej, w 1384 r. została królem Polski.
Zanim doszło do zaślubin dwunastoletniej Jadwigi i dwa razy starszego Jagiełły (według najnowszych badań Jagiełło miał przyjść na świat około roku 1362), rezolutna królowa wysłała na Litwę swojego zaufanego dworzanina – Zawiszę z Oleśnicy, aby ten w dyskretny sposób sprawdził wygląd i obyczaje księcia, postrzeganego jako dziki barbarzyńca. Najprawdopodobniej Jagiełło domyślił się delikatnej materii misji Zawiszy. Ugościł go więc serdecznie, zaprosił do łaźni, i dał się poznać jako człowiek o przyjemnej aparycji i obejściu. Książę stronił od alkoholu, lubił się kąpać i rano długo korzystać z wychodka.
W 1385 r. w Krewie doszło do zawarcia porozumienia między Polską, a Litwą. Sojusz wydawał się najlepszym rozwiązaniem dla obu państw. Wielkie Księstwo Litewskie, jako kraj pogański, od lat narażone było na ataki Zakonu Krzyżackiego, który kwestie religijne wykorzystywał do ekspansji terytorialnej. Innym zagrożeniem zewnętrznym było rosnące w siłę Wielkie Księstwo Moskiewskie. Skomplikowana była sytuacja wewnętrzna Litwy – Jagiełło walczył o władzę najpierw ze stryjem Kiejstutem (którego ostatecznie pozbawił życia), a potem z jego synem – Witoldem, który sprzymierzył się z Krzyżakami. Chrystianizacja Litwy z rąk polskich i zjednoczone przeciwstawienie się wspólnym wrogom, dawało i Polsce i Litwie możliwość stabilizacji sytuacji międzynarodowej, wzmocnienia wewnętrznego i rozwoju państw.
Niewątpliwie bardzo spektakularnym dokonaniem Władysława II Jagiełły było zwycięstwo nad Zakonem Krzyżackim w jednej z największych bitew średniowiecza, która rozegrała się 15 lipca 1410 r. pod Grunwaldem. Przed bitwą Jagiełło miał przyjąć od posłów krzyżackich dwa nagie miecze, będące prowokacją do walki i wypowiedzieć słowa: „Mieczów ci u nas dostatek, ale i te przyjmuję jako wróżbę zwycięstwa”. Mądra strategia króla podczas bitwy przyniosła wymierne efekty w postaci rozgromienia armii wroga. Pokój podpisany w Toruniu, w 1411 r. nie oddawał niestety sukcesu grunwaldzkiego, jednak Zakon Krzyżacki został poważnie osłabiony i politycznie skompromitowany. Późniejsze zwyciężenie Krzyżaków (w 1466 r.) przez syna Władysława II Jagiełły – Kazimierza Jagiellończyka było dużo łatwiejsze dzięki pokonaniu Zakonu w 1410 r.
Z pewnością para królewska bardzo oczekiwała na potomka, następcę tronu. Niestety Jadwiga miała problemy z zajściem w ciążę. Wiadomo, że fundowała ołtarze w katedrze wawelskiej o tematyce macierzyńskiej, chcąc wyprosić upragnione dziecko. Dopiero po 12 latach małżeństwa królowa zaszła w ciążę. Jednak narodzona córka – Elżbieta Bonifacja zmarła wkrótce po porodzie (13 lipca 1399 r.). Kilka dni po śmierci córki zmarła także Jadwiga, najprawdopodobniej na gorączkę popołogową.
Władysław II Jagiełło był jeszcze trzykrotnie żonaty: z Anną Cylejską, Elżbietą Granowską i Zofią Holszańską. Podobno tylko Elżbietę Jagiełło darzył prawdziwym, głębokim uczuciem i sam, zgodnie z głosem serca wybrał ją na żonę, choć nie pochodziła z królewskiego, czy książęcego rodu. Jednak dopiero ostatnia żona dała królowi synów: Władysława III Warneńczyka (1424 r.) i Kazimierza IV Jagiellończyka (1427 r.). Zofia w chwili zamążpójścia (1422 r.) miała lat siedemnaście, król był wiekowy, około sześćdziesięcioletni; to wzbudzało kontrowersje i rodziło podejrzenia, czy synowie na pewno pochodzą z prawego łoża. Sprawa była poddana pod sąd rady królewskiej, ale ostatecznie królowa oczyściła się z zarzutów.
W 1422 r. podczas kolejnego konfliktu z Krzyżakami, aby zmotywować szlachtę do walki, Jagiełło wydał dla niej przywilej w Czerwińsku. Gwarantował on nietykalność dóbr szlacheckich bez wyroku sądu. Już po narodzinach synów, aby zapewnić im sukcesję, król potwierdził i rozszerzył przywilej z Czerwińska. Uczynił to w 1430 r. w Jedlni. Oprócz nietykalności dóbr, szlachcie zapewniona została nietykalność osobista. Przywileje miały obowiązywać także na Rusi, która wcześniej była z tego wyłączona.
Do końca życia Władysław II Jagiełło przejawiał zamiłowanie do natury. Lubił przyrodę, jazdę konną i wyprawy do lasu. W maju 1434 r. mocno się przeziębił, słuchając późną nocą w lesie śpiewu słowika. Zmarł 1 czerwca 1434 r. w Gródku Jagiellońskim na Litwie, po 48 latach panowania.
Magda Polanowska
Dział Edukacji
Muzeum Okręgowe w Toruniu
