Pierwotna lokacja Torunia – osadnictwo średniowieczne na równinie zalewowej Wisły zachodniej części prawobrzeżnego Torunia
Projekt ma na celu odkrycie i udokumentowanie metodami nieinwazyjnymi pierwszej lokalizacji Torunia oraz średniowiecznego osadnictwa prawobrzeżnego rejonu przeprawy przez Wisłę, która udokumentowana jest na tym terenie znaleziskami datowanymi od ponad 2000 lat. Stworzona zostanie interdyscyplinarna rekonstrukcja środowiska i zasiedlenia obszaru poprzez połączenie uzyskanych wiadomości historycznych, geograficznych i archeologicznych wspartych archiwalnymi i współczesnymi zdjęciami lotniczymi oraz badaniami geomagnetycznymi wybranego stanowiska. Prezentacja wyników i odkryć będzie miała efekt popularyzatorski, jeśli chodzi o stosowanie metod interdyscyplinarnych w połączeniu z badaniami nieinwazyjnymi w archeologii.
Program badań oparty zostanie na najnowszych osiągnięciach metodyki archeologii nieinwazyjnej, a zastosowane metody interdyscyplinarne będą komplementarne i poskutkują najpełniejszym obrazem terenu i jego stanu zachowania. W wyniku tego opracowane wyniki stanowić będą materiał przydatny dla służb konserwatorskich, który będzie mógł podjąć dalsze kroki odnośnie zabiegów mających na celu ochronę stanowisk archeologicznych będących istotnym elementem dziedzictwa kulturowego regionu kujawsko-pomorskiego. Ponadto, efektem projektu będą wizualizacje i animacje (wykonane wykorzystaniem nowoczesnych narzędzi multimedialnych), które w atrakcyjny i przystępny sposób przedstawią wyniki prowadzonych prac archeologicznych; zaprezentowane zostaną w Centrum Edukacji Młodzieży im. Ks. Jerzego Popiełuszki w Górsku w postaci wystawy i prelekcji. Ukażą one nie tylko lokalnemu społeczeństwu, ale też innym odwiedzającym Centrum fragment przeszłości tego terenu o ciekawej historii, nadal wymagającej prowadzenia badań, zasługującego na ochronę. Na wystawie, w publikacjach i prelekcjach popularnonaukowych i multimedialnych szczególną wagę przywiążemy do podkreślenia zagrożeń ze strony nieodpowiedzialnych poszukiwaczy skarbów i ogromnej roli środowiska lokalnego w ochronie dziedzictwa kulturowego. Uświadamianie społeczności lokalnych w zakresie ochrony dziedzictwa archeologicznego może skutkować wypracowywaniem odpowiednich postaw społecznych oraz budowania i utrwalania świadomości miejsca, wartości kulturowych i tożsamości.
Ogólna koncepcja oraz przewidywane jakościowe rezultaty realizacji zadania
Przedmiotem badań jest mikroregion położony na zachód od Torunia, cechujący się interesującym i bogatym zasobem obiektów archeologicznych i dawnego osadnictwa ze względu na bliskość Wisły. Punktem centralnym będzie próba dokładnego określenia pierwszej lokacji Torunia. Toruń uzyskał prawa miejskie w 1233 r. w miejscu współcześnie określanym jako Stary Toruń, położonym w rejonie ówczesnej przeprawy przez Wisłę. Z powodu ciągłych powodzi miasto w krótkim czasie zostało translokowane na wysoki brzeg (obecna lokalizacja) w okolicę przewozu przez rzekę. Tak informują źródła pisane, a badania archeologiczne w ramach AZP oraz sondażowe z lat 80. XX w. potwierdziły na kilku stanowiskach występowanie materiału zabytkowego z XIII w.
Rozwój miasta i postęp technologicznosprzętowy w zakresie rolnictwa powoduje nieodwracalne zmiany w stanie zachowania zabytków ruchomych i nieruchomych w rejonie Torunia, zatem istnieje pilna potrzeba przebadania tego obszaru przy zastosowaniu nowoczesnych narzędzi badawczych, dostępnych obecnie nie tylko w archeologii. Pozwoli to dokonać szerokopłaszczyznowego rozpoznania i weryfikacji zasobów archeologicznych tego terenu, ale przede wszystkim będzie próbą odkrycia wciąż nieznanej, pierwszej lokacji Torunia, bardzo ważnej z punktu widzenia historii i archeologii Polski. Krajobrazowe podejście do badań, na które pozwalają nowoczesne techniki teledetekcyjne i geofizyczne umożliwią także odnajdywanie stanowisk z innych okresów wraz z ich zapleczem i szerszym kontekstem przestrzennokulturowym. Przeprowadzone zostanie szczegółowe rozpoznanie i charakterystyka środowiska fizycznogeograficznego badanego terenu, który nie były jak dotąd przedmiotem szczegółowych analiz środowiskowych opartych na metodach geoinformacyjnych. Na podstawie pozyskanych danych geofizycznych oraz zdjęć lotniczych, a także danych z badań historycznych, geograficznych i archeologicznych zaprezentowana zostanie próba rekonstrukcji osadnictwa rejonu przeprawy.
Zintegrowane, wielometodowe badania nieinwazyjne wydają się obecnie najlepszą możliwą propozycją prowadzenia projektów badawczych w dziedzinie dokumentowania i ochrony dziedzictwa narodowego. Pomimo ograniczeń w rozróżnianiu grup taksonomicznych czy chronologii odkrywanych obiektów, pozwalają scharakteryzować i oszacować zabytki na dużym obszarze w stosunkowo krótkim czasie. Integracja tych danych z istniejącymi już danymi AZP pozwolą stworzyć nowe koncepcje ochrony i zagospodarowania zasobów archeologicznych mikroregionu terasy zalewowej od Górska do Torunia.
Zdjęcie lotnicze badanych terenów
Zdjęcie lotnicze badanych terenów
18 października 2018 roku, w toruńskim Ratuszu Staromiejskim odbyła się konferencja sprawozdawcza pt. „787 rocznica założenia Torunia ‒ miejsce pierwszej lokalizacji miasta odnalezione”, na której przedstawione zostały wyniki programu badawczego o nazwie „Pierwotna lokacja Torunia – osadnictwo średniowieczne na równinie zalewowej Wisły w zachodniej części prawobrzeżnego Torunia” prowadzonego przez Muzeum Okręgowe w Toruniu, które poważną dotacją wsparł Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu Ochrona zabytków archeologicznych ze środków finansowych Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Kultury.
Podczas konferencji zostaną przedstawiono wyniki dwuletnich badań, które doprowadziły do potwierdzenia hipotezy o miejscu powstania Torunia.
PROGRAM KONFERENCJI
11.00-11.10 Otwarcie konferencji, dr Marek Rubnikowicz (dyrektor Muzeum Okręgowego w Toruniu)
11.10-11.40 prof. Krzysztof Mikulski, prof. Tomasz Jasinski (UMK, UAM Poznań)
Prawne i przestrzenne aspekty lokacji i translokacji Torunia w I poł. XIII wieku.
11.40-12.10 mgr Romualda Uziembło (MOT)
Pierwszy Toruń – widziany, zaginiony, poszukiwany.
12.10-12.40 mgr Wiesław Stępien (archeologia lotnicza)
Przeszłość lepiej widziana z góry.
12.40-13.00 Przerwa
13.00-13.30 mgr Piotr Wroniecki (archeolog niezależny)
Badania geofizyczne miejsca pierwszej lokacji Torunia.
13.30-14.00 dr. hab. Paweł Molewski (UMK)
Zastosowanie Systemów Informacji Geograficznej (GIS) i rozpoznanie geologiczne w poszukiwaniu pierwotnej lokacji Torunia.
14.00-14.30 mgr Mateusz Sosnowski (doktorant UMK)
Archeologiczne badania powierzchniowe na równinie zalewowej Wisły zachodniej czesci prawobrzeżnego Torunia.
14.30-15.00 Dyskusja
15.00 Zakończenie obrad
Plakat promujący konferencję
Informacje na temat osoby odpowiedzialnej za koordynację i całościowy kształt zadania oraz głównych wykonawców
– Mgr Romualda Uziembło
prowadząca program, Muzeum Okręgowe w Toruniu, Dział Archeologii, starszy kustosz, od 2004 r. kierownik działu.
Partnerzy programu, którzy zgłosili akces udziału:
– Prof. dr hab. Krzysztof Mikulski, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Wydział Historii i Archiwistyki, Zakład Historii Gospodarczej; Historyk, prezes Polskiego Towarzystwa Historycznego 2003 – 2012, wiceprezes 2012; członek Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, członek Towarzystwa Naukowego w Toruniu, członek Towarzystwa Miłośników Toruniu.
– Dr hab. Paweł Molewski, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Wydział Nauk o Ziemi, Katedra Geomorfologii i Paleogeografii Czwartorzędu, Pracownia Sedymentologii i Paleoekologii; Geograf, specjalizuje się w geomorfologii i geologii glacjalnej, geologii i paleogeografii czwartorzędu, sedymentologii osadów czwartorzędowych, GIS w geomorfologii i geologii geoarcheologii.
– Mgr Piotr Wroniecki (Prodidi) Archeolog specjalizujący się w archeologii nieinwazyjnej z naciskiem na metody teledetekcyjne i geofizyczne. Członek International Society of Archaeological Prospection (ISAP) i Aerial Archaeology Research Group (AARG).
– Mgr Wiesław Stępień Archeolog, specjalizuje się w dokumentacji obrazowej w ochronie dziedzictwa kulturowego. Od ponad 30 lat zajmuje się archeologią lotniczą, jeden z pionierów tej dyscypliny w Polsce. Dokumentuje i fotointerpretuje obrazy z powietrza dotyczące archeologii i ochrony zabytków. Współpracuje z wieloma placówkami naukowymi. Jest członkiem Polskiego Narodowego Komitetu ICOMOS, International Society of Archaeological Prospection (ISAP) oraz Aerial Archaeology Research Group
Projekt finansowany ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach programu „Ochrona Zabytków Archeologicznych”.
